Το χωριό
Ο Άγιος Επιφάνιος, χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, βρίσκεται μόλις 500 μέτρα από τον κύριο δρόμο Λευκωσίας- Παλαιχωρίου. Πρόκειται για ένα όμορφο και συνάμα γραφικό χωριό που δεν απέχει πολύ από την πρωτεύουσα. Απλώνεται στις καταπράσινες πλαγιές ήπιων λόφων, του λόφου «Καλόγηρος» στα δυτικά και του λόφου «Χορτερή» στα νοτιοανατολικά. «Απολαμβάνει» τη θέα και τον καθαρό αέρα του πεύκου, καθώς είναι κτισμένο στο μέσο των δασών «Αδελφοί» και «Μαχαιρά».
Δυστυχώς, δεν μπορεί να αναφερθεί με σαφήνεια πόσο παλιό είναι το χωριό μας. Ο Καρούζης γράφει: «ένα χωριό με το ίδιο όνομα απαντά στους ενετικούς χάρτες κάπου στα δυτικά της Λευκωσίας. Κατά πάσα πιθανότητα το χωριό είναι ο Άγιος Επιφάνιος της Ορεινής, μια πληροφορία που ίσως μας οδηγήσει σε περισσότερες έρευνες. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, ο Άγιος Επιφάνιος είναι μεσαιωνικός οικισμός» (σ.178).
Σύμφωνα με την παράδοση περί το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, μια επιδημία έπληξε το χωριό μας. Μόνο μια οικογένεια, αποτελούμενη από τον πατέρα, τη μητέρα και τρεις κόρες, κατάφερε να επιζήσει, αλλά και αυτή εγκατέλειψε το χωριό. Μετά από χρόνια, όπως γράφει ο Τουμάζου Παπαμιχαήλ, «οι κοπέλες ήλθαν πίσω και κατοίκησαν πάλι στο χωριό. Τότε, ήρθε κάποιος από την Αγλατζιά, ο λεγόμενος Πιφανιώτης (Επιφάνιος) και παντρεύτηκε τη μια. Κατόπιν ήρθε άλλος, ο Παστόγιωρκος από τη Λακατάμεια και πήρε τη δεύτερη κοπέλα. Τέλος ήρθε κάποιος από την Κυπερούντα και πήρε την τρίτη κοπέλα. Κατοίκησαν και οι τρεις εδώ και έτσι ξαναξεκίνησε η ζωή στο χωριό μας. Ζούσαν με την κτηνοτροφία, τα λίγα αμπέλια, δέντρα και από το δάσος, κόβοντας και πουλώντας ξύλα στα γύρω χωριά» (σ.4).
Ονομασία
Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν οι ακόλουθες εκδοχές:
Το χωριό πήρε το όνομα του από κάποιο φερώνυμο μοναστήρι. Αυτό «μαρτυρούν» κάποια κατάλοιπα κτίσματος που ανευρεθήκαν δυτικά του χωριού, στη βάση ενός λόφου που ονομάζεται «Καλόγηρος». Σ’ αυτό το λόφο, γράφει ο Παπαμιχαήλ Τουμάζου Παπαμιχαήλ: «οι μοναχοί ανέβαιναν για διάβασμα, ξεκούραση, αλλά και για να προσέχουν από τους Τούρκους ληστές, τους ‘Αρναουτάδες’, όπως τους έλεγε ο κόσμος, που έκαμναν τότε (επί Τουρκοκρατίας) επιδρομές, άρπαζαν και σκότωναν τον κόσμο» (σ.4).
Κατά μια άλλη εκδοχή, λιγότερο πιθανή, το όνομα του χωριού προήλθε από το όνομα του πρώτου κατοίκου του χωριού. Συγκεκριμένα, ο πρώτος κάτοικος του χωριού ονομαζόταν Πιφανιώτης ή αλλιώς Επιφάνιος και όπως προαναφέρθηκε, ήρθε από την Αγλαντζιά.
Πληθυσμός
Ο Άγιος Επιφάνιος, από το 1881 έως και το 1976, ακολούθησε ανοδική πληθυσμιακή πορεία. Το 1982 και το 2001, σημειώθηκε μια μικρή μείωση του πληθυσμού. Στις μέρες μας, παρατηρείται σημαντική αύξηση του πληθυσμού, συγκεκριμένα, την τελευταία απογραφή του 2001 το χωριό αριθμούσε 336 κατοίκους, ενώ σήμερα αριθμεί περίπου 500 κατοίκους. Πιο κάτω παρουσιάζεται η πληθυσμιακή πορεία του χωριού από το 1881 έως σήμερα.
Εκκλησία
Η εκκλησία του χωριού μας είναι αφιερωμένη στον Άγιο Επιφάνιο. Είναι κτίσμα του 18ου αιώνα και ανήκει στον τύπο των μονόκλιτων εκκλησιών με αμφικλινή ξύλινη στέγη και κεραμίδια.
Ασχολίες
Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Ειδικότερα, καλλιεργούσαν κυρίως αμπέλια οινοποιήσιμων ποικιλιών και λιγότερο ελιές, χαρουπιές, σιτηρά και λαχανικά. Οι κάτοικοι του Αγίου Επιφανίου, όπως και των υπολοίπων ορεινών χωριών, είχαν ως βασική τους ενασχόληση την κτηνοτροφία. Τη δεκαετία του ’80 εκτρέφονταν περίπου 1000 κατσίκες.
Όσοι ασχολούνταν με την υλοτομία, όπως μαθαίνουμε από τον Τουμάζου Παπαμιχαήλ, κουβαλούσαν ξύλα από τα χωράφια και το δάσος, τα φόρτωναν πάνω σε άλογα ή γαϊδουράκια και πήγαιναν να τα πουλήσουν στη Λευκωσία.
Πηγές:
Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λευκωσία, Πόλη και Επαρχία, Λευκωσία 2002
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 1, εκδόσεις Φιλόκυπρος, 1986
Παπαμιχαήλ Τουμάζου, Άγιος Επιφάνιος Ορεινής, Λευκωσία 2003
Φυσικό Περιβάλλον
Η Φύση «έντυσε» τον Άγιο Επιφάνιο με ένα καταπράσινο πέπλο κεντημένο με χρωματιστές πινελιές που αλλάζουν ανάλογα με την εποχή. Ξεχωριστό χρώμα χαρίζουν το χειμώνα οι ανθισμένες αμυγδαλιές.
Είναι ένα χωριό χτισμένο στην αγκαλιά ήπιων λόφων και στο μέσο των καταπράσινων δασών «Αδελφοί» και «Μαχαιρά». Αξίζει να αναφερθεί πως από τον Ξυλιάτο μέχρι το χωριό μας, τον Άγιο Επφάνιο, είναι τα χαμηλότερα υψόμετρα του δάσους Αδελφοί. Εδώ, συναντά κανείς ηφαιστειογενή πετρώματα -μια από τις τρεις ομάδες πετρωμάτων που καλύπτουν το συγκεκριμένο δάσος.
Μεγάλο μέρος της έκτασης του Αγίου Επιφανίου είναι ακαλλιέργητο και καλύπτεται από άγρια βλάστηση. Περιδιαβαίνοντας κανείς τον Άγιο Επιφάνιο συναντά χαμηλούς θάμνους και άγρια λουλούδια, όπως τρεμιθιές και κόκκινες παπαρούνες. Υπάρχουν, όμως, και μικρά περιβόλια με διάφορα φρουτοδέντρα, αμπέλια, λίγες ελιές αλλά και καλλιέργειες οσπρίων και λαχανικών.
Αναμφισβήτητα, το χωριό Άγιος Επιφάνιος μπορεί να αποτελέσει ιδανικό μέρος για να ‘ρθει κανείς σε επαφή με τη φύση, να απολαύσει το πράσινο και να εισπνεύσει τον καθαρό αέρα του πεύκου.
Πηγές:
Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λευκωσία, Πόλη και Επαρχία, Λευκωσία 2002
Ιστοσελίδα Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος:
www.moa.gov.cy |
